W rolnictwie kapitał to nie tylko ziemia, maszyny czy precyzyjne systemy nawożenia. Ekonomiści rolni coraz częściej wskazują na inny, niezwykle rentowny zasób: kapitał naturalny. Jego kluczowym elementem jest bioróżnorodność, a jej najbardziej widocznym przedstawicielem – pszczoły i inne owady zapylające. W tym kontekście nie są one jedynie elementem krajobrazu, tylko raczej strategicznym aktywem, dzięki któremu gospodarstwo może osiągać wymierne korzyści. Jak ten potencjał przekuć w realny zysk i dlaczego współpraca z pszczelarzem to jedna z najlepszych inwestycji w przyszłość gospodarstwa?
Usługi ekosystemowe – praca pszczoły warta miliardy
Badania wskazują, że zapylanie roślin przez owady odpowiada za około jedną trzecią światowej produkcji żywności, co plasuje je na poziomie strategicznym dla zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego. Działalność owadów zapylających to podręcznikowy przykład tzw. usługi ekosystemowej o konkretnym finansowym wymiarze. W skali globalnej wartość zapylania przez owady szacuje się na około 153 mld euro rocznie, co odpowiada 9,5% łącznej wartości światowej produkcji rolnej przeznaczonej na żywność[1]. W Polsce uprawia się około 60 gatunków roślin, których plony uzależnione są od zapylania przez owady. Do najważniejszych można zaliczyć rośliny sadownicze, rzepak, grykę oraz wiele gatunków zielarskich i warzyw, w szczególności ich plantacje nasienne[2]. Rośliny te w dużej mierze zawdzięczają plonowanie właśnie aktywności zapylaczy, co ma kluczowe znaczenie dla polskiego rolnictwa oraz eksportu produktów rolno-spożywczych. Według danych Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, wartość pracy pszczół jako zapylaczy dla całego polskiego ekosystemu została oszacowana w 2023 roku na ponad 5 mld zł[3]. Inne analizy wskazują, że roczny wkład zapylaczy w wartość produkcji rolnej w Polsce to co najmniej 3–4 mld złotych.
Zapylacze mają więc istotny wpływ na plony rolne. Efekty ich codziennego oblatywania pól przejawiają się na różne sposoby:
- Wzrost plonu: lepsze zapylenie to więcej zawiązanych nasion i owoców. Produkty eksportowe polskiego rolnictwa, takie jak jabłka, maliny, porzeczki, truskawki, a także rzepak, zawdzięczają swoje plony głównie aktywności zapylaczy.
- Jakość plonu: badania potwierdzają, że zapylanie przez pszczoły zwiększa zawartość cukrów i witamin w owocach, a także poprawia jakość nasion, wpływając na ich masę i siłę kiełkowania[4].
- Stabilność produkcji: silna i zdrowa populacja zapylaczy stanowi naturalny bufor, który uniezależnia gospodarstwo od zmiennych warunków zewnętrznych i zapewnia stabilniejsze plony w długiej perspektywie. Wszystko to pokazuje, że bioróżnorodność, rolnictwo zrównoważone i osiąganie stabilnego plonu są ze sobą powiązane.
Rolnik i pszczelarz – niezawodny duet
Dla osiągania takich efektów kluczowe znaczenie ma udana współpraca między rolnikami a pszczelarzami. Pszczelarze udostępniają ule na polach i w sadach, co umożliwia optymalne wykorzystanie zapylania, a rolnicy z kolei dbają o stosowanie łagodnych dla pszczół metod ochrony roślin. Taka kooperacja przynosi korzyści obu stronom — rolnicy zyskują wyższe plony i lepszą jakość produktów, natomiast zapylacze mają bezpieczny dostęp do pożytków. Współpraca rolników i pszczelarzy jest więc jednym z fundamentów rolnictwa zrównoważonego.
Polskie Stowarzyszenie Ochrony Roślin od lat promuje zasady, które pozwalają pogodzić skuteczną ochronę upraw z bezpieczeństwem pszczół i budowaniem bioróżnorodności na polach. Kodeks dobrej współpracy rolników i pszczelarzy to zbiór fundamentalnych reguł, kładących nacisk na:
- Komunikację: czyli informowanie z wyprzedzeniem pszczelarza o planowanym zabiegu środkami ochrony roślin oraz wspólne uzgadnianie terminów stawiania uli w nowych miejscach.
- Porę zabiegu: wykonywanie oprysków po zakończeniu oblotu pszczół.
- Dobór preparatu: zawsze należy zapoznać się z etykietą środka i stosować się do zaleceń producenta.
- Warunki pogodowe: unikanie oprysków podczas silnego wiatru, by zapobiec znoszeniu cieczy roboczej i niekontrolowanemu opryskowi sąsiednich terenów.
Więcej o współpracy rolnika z pszczelarzem dowiesz się z dedykowanego modułu w Akademii PSOR.
Dobre praktyki warte nagrody – Konkurs Pszczelarz Roku
Znaczenie tej współpracy jest coraz mocniej doceniane przez branżę. Najlepszym przykładem jest ogólnopolski konkurs „Pszczelarz Roku”, którego głównym organizatorem jest Fundacja Akademia Pszczelarstwa i Zrównoważonego Rozwoju. Wydarzenie, któremu patronują m.in. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Polski Związek Pszczelarski, co roku promuje najlepsze praktyki w pszczelarstwie. Będąc partnerem konkursu PSOR wspólnie z organizatorami utworzył kategorię „Pszczelarz współpracujący z rolnikiem” w której nagradzane są przykłady wzorowej współpracy rolnika z pszczelarzem. Już w październiku poznamy kolejnych zwycięzców.
[1] https://cordis.europa.eu/article/id/29867-insect-pollination-worth-eur-153-billion-a-year/pl
[2] https://www.inhort.pl/files/program_wieloletni/PW_2015_2020_IO/spr_2020/4.2_Boranski_Raport_2020_Ocena_dzikie.pdf
[3] https://ierigz.waw.pl/download/25679-dhj10lac7n329ntt4vnm5ho8t1_pszczelarz_2024_net_.pdf
[4] https://wpolu.pl/porada/184-rola-pszczol-i-innych-zapylaczy-w-rolnictwie
