Środki ochrony roślin lub inaczej pestycydy to produkty analogiczne do leków stosowanych w medycynie ludzkiej. Głównym składnikiem produktu jest substancja czynna (lub kilka substancji czynnych), która odpowiada za jego działanie. Substancja czynna może mieć pochodzenie naturalne lub syntetyczne. W skład produktu mogą też wchodzić substancje pomocniczne, takie jak: nośniki, rozpuszczalniki, sejfnery, synergetyki czy adiuwanty.
Środki ochrony roślin nazywane są często lekami dla roślin: fitofarmaceutykami. Takie określenie jest w pełni uzasadnione, ponieważ charakter tych produktów, proces ich tworzenia, dopuszczania do obrotu i stosowania (autoryzacji) oraz sposób ich stosowania jest analogiczny do leków. Ich zadaniem jest ochrona roślin uprawnych przede wszystkim przed grzybami (fungicydy), owadami (insektycydy) i chwastami (herbicydy). Dzięki nim możliwe jest utrzymanie roślin w dobrej kondycji zdrowotnej, co przekłada się na zdrowie finalnego konsumenta. Dlatego też środki ochrony roślin są zaliczane do pestycydów. Pestycydy to szerokie pojęcie określające wszystkie substancje służące do zwalczania szkodliwych organizmów. Oprócz środków ochrony roślin, zaliczamy do nich np. środki do zwalczania gryzoni i karaluchów czy spreje na komary i kleszcze.
Każde warzywo i każdy owoc są częścią żywych roślin. Ich uprawa – niezależnie od tego, czy mówimy o uprawie konwencjonalnej, czy ekologicznej – narażona jest na podobne zagrożenia za strony chorób, szkodników i chwastów. Dlatego konieczne jest przeciwdziałanie tym zagrożeniom. W ramach Integrowanej ochrony, rolnic priorytetowo korzystają z metod niechemicznych. Takie działania pozwalają ograniczyć stosowanie chemicznych środków ochrony roślin do niezbędnego minimum. Dzięki temu możliwe jest ograniczenie presji na środowisko naturalne oraz ochrona bioróżńorodności środowiska rolniczego. Wyróżnia się następujące metody niechemiczne:
- agrotechniczne – polegające na wykorzystywaniu mechanicznych sposobów eliminacji szkodliwych organizmów. Zalicza się do nich m.in. usuwanie i niszczenie porażonych części roślin, zbieranie i niszczenie szkodników, czyszczenie ziarna z nasion chwastów, mechaniczne lub ręczne niszczenie chwastów, czy stosowanie różnego rodzaju pułapek.
- fizyczne – to wykorzystywanie np. promieniowania jonizującego oraz wysokich i niskich temperatur.
- biologiczne – oparte na wykorzystaniu naturalnych wrogów i antagonistów szkodników, np. drapieżnych owadów i roztoczy, pasożytniczych błonkówek czy nicieni, a także grzybów, bakterii i wirusów atakujących szkodniki upraw.
Gdy wszystkie powyższe zastosowane metody zawodzą, rolnicy korzystają z chemicznych preparatów znajdujących się w rejestrze środków ochrony rośłin dopuszczonych do obrotu przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Stosowanie pestycydów jest ściśle regulowane. Rolnicy muszą trzymać się zasad opisanych na etykiecie produktu: dotyczy to zasad i terminów stosowania. Zezwolenia na wprowadzenie do obrotu i stosowanie środków ochrony roślin są udzielane przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi można znaleźć wyszukiwarkę zarejestrowanych w Polsce środków ochrony roślin.
Środki ochrony roślin stosowane są w rolnictwie, ogrodnictwie (zarówno profesjonalnym, jak i amatorskim) i leśnictwie, ale też w obszarach miejskich.
Fungicydy
Zapobiegają chorobom powodowanym przez grzyby i zwalczają te choroby, które mogą zaszkodzić uprawie. Obecnie fungicydy stosuje się przede wszystkim do ochrony zbóż, owoców i warzyw.
Insektycydy
Zabiegi insektycydami ograniczają szkody wyrządzane przez owady takie jak mszyce czy gąsienice motyli, które znacząco obniżają plon i pogarszają jego jakość. Stosuje się je najczęściej w uprawach warzyw i owoców, bawełny, ryżu i kukurydzy.
Herbicydy
Pozwalają producentom kontrolować wzrost chwastów. Jest to istotne, ponieważ chwasty:
- ograniczają roślinom dostęp do światła i składników odżywczych;
- są środowiskiem, w których rozwijają się szkodniki i choroby;
- utrudniają zbiory;
- podnoszą koszty oczyszczania i suszenia plonów.
Herbicydy dzielimy na selektywne (zwalczające określone grupy roślin, ale nieniszczące rośliny uprawnej) oraz nieselektywne (eliminujące wszystkie rośliny). Większość herbicydów to środki selektywne. Te nieselektywne stosowane są przez rolników w uprawach prowadzonych bez użycia pługu (systemach bez wykonywania orki), sprzyjają zachowaniu struktury gleby i zapobiegają erozji.
