Wokół środków ochrony roślin narosło wiele mitów i dla wielu osób stały się one synonimem zła, jakie niesie współczesna cywilizacja. Nic dziwnego, że stosowanie tzw. pestycydów do ochrony roślin budzi obawy – ich rolą jest przede wszystkim zwalczanie organizmów szkodliwych czy pozbycie się chwastów. Poza tym bardzo często słyszymy, że rolnik „leje ile wlezie” i nikt go nie kontroluje. Niestety może to prowadzić nas do prostego wniosku, że rolnik chcąc zebrać więcej z pola próbuje dorobić się kosztem naszego zdrowia. Ale czy rzeczywiście tak jest? Odpowiedź brzmi nie. Pora rozprawić się z najpopularniejszymi mitami związanymi ze środkami ochrony roślin, w uproszczeniu nazywanymi pestycydami. Zachęcamy do zapoznania się z wszystkimi poniższymi wyjaśnieniami, ponieważ informacje obalające poszczególne mity wzajemnie się uzupełniają.
| MIT: Środki ochrony roślin są szkodliwe dla zdrowia.
Często mówi się, że pestycydy są szkodliwe dla zdrowia. Takie stwierdzenie to pewne nadużycie. Warto pamiętać, że środki ochrony roślin są produktami zawierającymi chemiczne lub biologiczne substancje aktywne o zróżnicowanych właściwościach toksykologicznych, identycznie jak inne preparaty, którymi posługujemy się w codziennym życiu, np. płyn do mycia naczyń, pasta do zębów, szampon, leki.
Każdy środek ochrony roślin, zanim zostanie dopuszczony do obrotu i stosowania, jest skrupulatnie badany i oceniany przez ekspertów w krajach Unii Europejskiej oraz urzędy unijne. Sprawdza się czy jego stosowanie może mieć negatywny wpływ na zdrowie oraz środowisko. Dopuszczane są tylko i wyłącznie takie środki, które stosowane zgodnie z zaleceniami producenta nie stanowią zagrożenia dla zdrowia człowieka, zwierząt ani środowiska. Ponadto zasady integrowanej ochrony roślin, które od 1 stycznia 2014 r. są również wymaganiami prawnymi, zobowiązują rolników m.in. do monitoringu upraw i stosowania środków chemicznych ochrony roślin tylko wtedy, gdy jest to niezbędne. Wszelkie inne metody ograniczania chorób i szkodników mają pierwszeństwo przed metodą chemiczną. TU.
Środki ochrony roślin poddawane są wieloletnim, bardzo skomplikowanym i złożonym badaniom dotyczącym ich potencjalnego wpływu na zdrowie człowieka. Takie badania są prowadzone przez certyfikowane laboratoria GLP (działające według systemu norm Good Laboratory Practice). Każde z badań jest raportowane i przekazywane wszystkim zainteresowanym krajom członkowskim. Każdy kraj, w którym producent ubiega się o wydanie zezwolenia na obrót środkiem, musi takie badania przedłożyć. Następnie badania te podlegają ocenie przez upoważnione jednostki merytoryczne. Taki sam proces badań i oceny dotyczy również wpływu środka na środowisko.
| MIT: Środki ochrony roślin stwarzają zagrożenie dla środowiska naturalnego.
Prawidłowo stosowane pestycydy są neutralne dla środowiska i organizmów pożytecznych. Każdy środek ochrony roślin, zanim zostanie dopuszczony do obrotu i stosowania, jest skrupulatnie badany i oceniany przez ekspertów, czy jego stosowanie może mieć negatywny wpływ na środowisko. Dopuszczane są tylko i wyłącznie takie środki, które stosowane zgodnie z zaleceniami producenta nie stanowią zagrożenia dla środowiska. Dodatkowo środki ochrony roślin dla zwiększenia bezpieczeństwa zastosowania zawsze mają podane okresy karencji, jak i prewencji. Okres karencji jest to czas, który musi upłynąć od ostatniego zabiegu z zastosowaniem środka ochrony roślin do momentu bezpiecznego zbioru roślin przeznaczonych do spożycia (np. owoców lub warzyw). Okresy karencji różnią się zarówno w zależności od rodzaju rośliny jak i preparatu ochrony roślin i są zawsze podane w instrukcji stosowania. Okres prewencji jest to czas, który musi upłynąć między zabiegiem z użyciem środka ochrony roślin a momentem wejścia na plantację czy też pierwszym oblotem roślin kwitnących przez pszczoły, zapobiegający ich zatruciu. Okres prewencji, jeśli obowiązuje dla danego środka, jest zawsze podany w instrukcji stosowania. Należy pamiętać, że zarówno karencja, jak i prewencja dotyczą nie tylko bezpośrednio opryskiwanych roślin, ale także wszystkich innych roślin (także chwastów), które mogły być przypadkowo opryskane środkiem ochrony roślin.
| MIT: Tzw. żywność ekologiczna jest „niepryskana”.
Każde warzywo czy drzewko owocowe jest żywą rośliną, a ich uprawa – niezależnie czy mówimy o konwencjonalnej czy ekologicznej – narażona jest na podobne zagrożenia ze strony chorób, szkodników i chwastów. Dlatego konieczne jest przeciwdziałanie tym organizmom, czyli m.in. stosowanie środków ochrony roślin, niezależnie od tego czy gospodarstwo posiada status ekologicznego czy konwencjonalnego. Jedną z istotnych różnic jest to, że w przypadku rolnictwa ekologicznego można stosować jedynie środki ochrony roślin, które są dopuszczone do stosowania w rolnictwie ekologicznym. Kwalifikacją środków ochrony roślin do stosowania w rolnictwie ekologicznym zajmuje się Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu. Jest to procedura, która odbywa się dopiero po dopuszczeniu środka ochrony roślin do obrotu i stosowania.
Instytut Ochrony Roślin odpowiada także za prowadzenie wykazu środków zakwalifikowanych, który jest udostępniony na tej stronie. Natomiast rejestr wszystkich środków ochrony roślin dopuszczonych do obrotu w Polsce zezwoleniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi znajduje się tu.
W praktyce bardzo przydatna jest wyszukiwarka online, za pomocą której można filtrować wszystkie zarejestrowane w Polsce środki ochrony roślin, m.in. pod kątem uprawy, agrofaga czy substancji czynnej. Skorzystasz z niej tu.
| MIT: Środki ochrony roślin są stosowane po to, aby rolnicy mieli wyższe plony i dzięki temu mnożyli zyski, kosztem zdrowia konsumentów.
Środki ochrony roślin mają bardzo istotny wpływ na wielkość oraz jakość plonów. Uprawiane rośliny stanowią bezpośrednio lub pośrednio pożywienie dla człowieka, ale człowiek nie jest jedynym ich konsumentem. Człowiek konkuruje m.in. z owadami, bakteriami i grzybami, a stosowanie środków ochrony roślin bardzo często w znacznym stopniu ogranicza straty w plonie i poprawia jakość pożywienia dostępnego dla człowieka. Środki ochrony roślin nie są jedyną metodą ochrony upraw. W pierwszej kolejności, zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin, rolnicy stosują metody prewencyjne, a następnie metody agrotechniczne, fizyczne i biologiczne.
W niektórych przypadkach środki ochrony roślin są wręcz niezbędne, aby uzyskać plon o zadowalającej jakości i bezpieczny dla konsumenta. Produkty z roślin pozbawionych ochrony, a porażone np. chorobami grzybowymi, mogą zawierać mikotoksyny, które są bardzo niebezpieczne dla zdrowia człowieka. Takie produkty także bardzo źle się przechowują i przez to są narażone na utratę swoich wartości odżywczych, a w skrajnym przypadku wtórnie porażają się chorobami przez co nie nadają się do spożycia.
| MIT: Pestycydy mają wpływa na masowe wymieranie dzikich gatunków owadów, również w Polsce.
W Polsce żyje około 470 gatunków owadów należących do rodziny pszczołowatych, z czego większość to pszczoły samotnice. Ponad 220 gatunków pszczół samotnic znajduje się w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych. Choć nie ma dokładnych danych dotyczących stopnia zanikania gatunków dzikich w Polsce to możemy obserwować go w innych krajach.
Destrukcyjny wpływ na różnorodność biologiczną ma przede wszystkim działalność człowieka. Raport IPBES z 2019 roku alarmuje, że tempo globalnych zmian w przyrodzie w ciągu ostatnich 50 lat jest największe w historii ludzkości. Bezpośrednie czynniki wywołujące zmiany w przyrodzie (zaczynając od tych o największym wpływie) to:
- zmiany w sposobie użytkowania gruntów i wód,
- bezpośrednia eksploatacja organizmów,
- zmiana klimatu,
- zanieczyszczenie środowiska,
- inwazja obcych gatunków.
Przeznaczanie kolejnych terenów naturalnych pod drogi, zabudowę i uprawy sprawia, że owady mają coraz mniej obszarów do bytowania. Także rosnąca temperatura na świecie oznacza szereg negatywnych dla zapylaczy zjawisk. Zaburzenia w cyklach kwitnienia roślin mogą powodować problemy z bazą pokarmową. Długotrwałe susze ograniczają i/lub niszczą bazę pokarmową. Do tego dochodzą nowe i bardziej zjadliwe pasożyty i choroby pszczół.
Wpływ środków ochrony roślin na organizmy pożyteczne, np. pszczoły i inne zapylacze, dżdżownice, organizmy wodne, zarówno substancji aktywnej jak i gotowego produktu opartego na tej substancji, jest w sposób bardzo szczegółowy badany przez niezależnych ekspertów na poziomie Unii Europejskiej jak i wszystkich krajów członkowskich. Badania te są prowadzone w ramach procesów oceny substancji czynnej środka ochrony roślin oraz procesu rejestracji gotowego produktu. Aspekt bezpieczeństwa jest jednym z kluczowych elementów, a udowodniony negatywny wpływ na organizmy pożyteczne powoduje niezatwierdzenie substancji w Unii Europejskiej oraz brak rejestracji czy też wycofanie produktu z obrotu w kraju.
| MIT: Podczas dopuszczania środków ochrony roślin do obrotu, nie uwzględnia się szkodliwego wpływu pestycydów na całe ekosystemy.
Środki ochrony roślin, to obok lekarstw, najbardziej monitorowana i uregulowana prawnie gałąź przemysłu chemicznego. Istnieją bardzo szczegółowe przepisy, wspólne dla całej Unii Europejskiej, regulujące dopuszczenie do obrotu i stosowania środków ochrony roślin.
Środki ochrony roślin poddawane są wieloletnim, bardzo skomplikowanym i złożonym badaniom dotyczącym ich potencjalnego wpływu na zdrowie człowieka i całe ekosystemy. Takie badania są prowadzone przez certyfikowane laboratoria GLP (działające według systemu norm Good Laboratory Practice). Każde z badań jest raportowane i przekazywane wszystkim zainteresowanym krajom członkowskim. Każdy kraj, w którym producent ubiega się o wydanie zezwolenia na obrót środkiem, musi takie badania przedłożyć, a następnie podlegają one ocenie przez upoważnione jednostki merytoryczne. Taki sam proces badań i oceny dotyczy również wpływu środka ochrony roślin na środowisko.
Podstawą procesu rejestracji środków ochrony roślin jest ocena wpływu preparatów na środowisko oraz na organizmy zamieszkujące środowisko, a więc wpływ na wodę i organizmy wodne, glebę i organizmy ją zamieszkujące, owady pożyteczne oraz wszelkie stawonogi nie będące celem zwalczania jak również ptaki i ssaki. Oczywiście oceniany jest również wpływ na człowieka – zarówno wykonującego zabieg, tzw. operatora, wpływ na człowieka zamieszkującego obszar sąsiadujący z polem, na którym jest wykonywany zabieg jak również wpływ na człowieka, który może znaleźć się przypadkiem niedaleko danego pola. Bardzo restrykcyjna ocena ww. wpływu prowadzi do przygotowania etykiety zatwierdzanej przez niezależnych ekspertów oraz władze odpowiedzialne za proces dopuszczania preparatów do obrotu. Stąd stosowanie preparatu zgodnie z etykietą pozwala na uniknięcie negatywnego wpływu na środowisko i organizmy, czyli ekosystemy poprzez wskazanie m.in. właściwej dawki preparatu, stref buforowych chroniących cieki i zbiorniki wodne, uprawy niechronione oraz społeczności zamieszkujące dany teren, sąsiadujący z ochranianym polem. Również operator poprzez noszenie odpowiedniej, wskazanej w etykiecie preparatu odzieży ochronnej zapobiega negatywnemu wpływowi na swoje zdrowie.
| MIT: Pestycydy kumulują się w glebie i wywierają niekorzystny wpływ na organizmy w niej żyjące nawet przez dziesiątki lat.
Kumulacja substancji czynnych w glebie jest elementem szczegółowych badań w trakcie procesu oceny substancji aktywnej na poziomie Unii Europejskiej, jak również w procesie rejestracji produktów opartych na danej, zatwierdzonej substancji, w poszczególnych krajach członkowskich. Substancje bądź produkty, które nie spełniają restrykcyjnych wymagań, nie są zatwierdzane lub są wycofywane z obrotu.
| MIT: Pozostałości pestycydów w żywności są szkodliwe dla konsumentów.
Poziomy pozostałości środków ochrony roślin są corocznie sprawdzane przez instytucje, które stoją na straży bezpieczeństwa kupowanej przez nas żywności. W Polsce czuwa nad tym Główny Inspektorat Sanitarny (GIS, popularny Sanepid), który bada produkty i informuje o szkodliwych składnikach, niewłaściwym opisaniu etykiet czy wycofaniu niebezpiecznych produktów z rynku. GIS w badaniach wspiera Inspektorat Weterynarii (bada produkty pochodzenia zwierzęcego), Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (bada jakość produktów) oraz Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, która kontroluje prawidłowość stosowania środków ochrony roślin przez rolników. To właśnie GIS pobiera próby żywności nieprzetworzonej (np. świeże owoce, warzywa, mięso), jak i przetworzonej (np. nabiał, płatki śniadaniowe, konserwy, mąki, oleje, przyprawy) i przeprowadza jej analizę. Próbki pobierane są losowo a kontrole prowadzone tak, by zmaksymalizować prawdopodobieństwo wykrycia nieprawidłowości. Wyniki kontroli, czyli wyniki badań laboratoryjnych próbek żywności pobranych w Polsce, są przekazywane do Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Zgodnie z prawodawstwem UE, EFSA corocznie przygotowuje raport przedstawiający analizę poziomów pozostałości pestycydów w żywności na rynku europejskim. Analiza opiera się na danych z oficjalnych krajowych działań kontrolnych, przeprowadzonych przez państwa członkowskie UE, Islandię i Norwegię. Ostatni raport dotyczy 2022 roku, można go pobrać TU.
Każdy środek ochrony roślin ulega rozkładowi pod wpływem słońca lub biodegradacji i jest metabolizowany przez rośliny. Jeżeli zbiór plonów nastąpi zanim środek rozłoży się całkowicie, w produktach mogą być śladowe ilości środków ochrony roślin, czyli tzw. pozostałości pestycydów. Zgodnie z prawem mogą one znajdować się w żywności, ale w ściśle określonych ilościach. To regulacje określane jako NDP (z ang. MRL – Maximum Residue Level) – najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości – ustalone według zasady ALARA, czyli „tak nisko jak to racjonalnie możliwe” (As Low As Reasonably Achievable). NDP nie są granicami bezpieczeństwa toksykologicznego. Należy je raczej traktować jak standardy handlowe, wyznaczające ustawowo dopuszczalny najwyższy poziom substancji, jaki może się znajdować wewnątrz lub na powierzchni nieprzetworzonych produktów surowych (w tym np. nieobranych ze skórki bananów czy pomarańczy) w efekcie prawidłowego zastosowania preparatu. Innymi słowy, służą do weryfikacji, czy dany środek ochrony roślin został zastosowany prawidłowo, czy też nie. Zatem, nawet jeśli dopuszczalne poziomy są przekraczane, nie musi to oznaczać przekroczenia granicy bezpieczeństwa produktu. NDP są ustalane na tak niskim poziomie, by nawet ich wielokrotne przekroczenie było dla naszych organizmów bezpieczne.
| MIT: Ekologiczne owoce i warzywa są zdrowsze od konwencjonalnych.
Każda uprawa – niezależnie czy mówimy o konwencjonalnej czy ekologicznej – narażona jest na podobne zagrożenia ze strony chorób, szkodników i chwastów. Dlatego konieczne jest przeciwdziałanie tym organizmom, czyli m.in. stosowanie środków ochrony roślin, niezależnie od tego czy gospodarstwo posiada status ekologicznego czy konwencjonalnego. Tak, rolnik prowadzący uprawy ekologicznie, również stosuje środki ochrony roślin. Choć nie wszystkie. Może stosować jedynie te, które są zakwalifikowane do stosowania w rolnictwie ekologicznym, czym zajmuje się Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu.
Różnica pomiędzy produktami pochodzącymi z produkcji konwencjonalnej i ekologicznej polega przede wszystkim na różnicy kosztów produkcji i plonie, które zdecydowanie się różnią na korzyść rolnictwa konwencjonalnego. Aby produkty rolnictwa były zdrowe i pełnowartościowe wymagają określonego nawożenia składnikami pokarmowymi oraz odpowiedniej ochrony przed różnymi patogenami czy szkodnikami. Lista środków ochrony roślin dopuszczonych do użycia w rolnictwie ekologicznym jest znacznie krótsza. Konwencjonalny system uprawy, dzięki użyciu środków chemicznych, szybko i sprawnie pozwala na skuteczną ochronę, wpływając na jakość produktów i bezpieczeństwo konsumenta.
Warto również pamiętać, że stosowanie środków ochrony roślin, zarówno w produkcji konwencjonalnej, jak i produkcji ekologicznej jest ścisłe regulowane przepisami prawa dla zapewnienia bezpieczeństwa. W przypadku systemu ekologicznego nie zawsze istnieje możliwość ograniczenia presji danego patogenu, szkodnika czy chwastu. Te ostatnie często usuwa się wyłącznie ręcznie lub mechanicznie, a w celu walki z określonymi szkodnikami czy patogenami używa się ich naturalnych wrogów. Działanie takie nie zawsze daje spodziewane efekty, mimo dużych nakładów finansowych. Dlatego też pochodzące produkty z rolnictwa ekologicznego z reguły są droższe.
| MIT: Rolnik ma pełną swobodę w stosowaniu środków ochrony roślin i nie dotyczą go żadne regulacje.
Środki ochrony roślin, to obok lekarstw, najbardziej monitorowana i uregulowana prawnie gałąź przemysłu chemicznego. Istnieją bardzo szczegółowe przepisy, wspólne dla całej Unii Europejskiej, regulujące dopuszczenie do obrotu i stosowania środków ochrony roślin. Rolnik nie ma swobody w tym zakresie. Może on jedynie, na własną odpowiedzialność, obniżać dawkę produktu lub stosować go łącznie z innym, również zarejestrowanym w chronionej uprawie.
Polskich rolników obowiązują przepisy Europejskie i krajowe. W celu ochrony zdrowia konsumentów i użytkowników obowiązują następujące regulacje prawne: rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady WE 396/2005 z późniejszymi zmianami oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady WE 1107/2009. Powyższe regulacje prawne wymagają przestrzegania ograniczeń dotyczących zawartości pozostałości środków ochrony roślin w żywności w postaci wskaźników: dopuszczalna dawka dzienna (ADI – Acceptable Daily Intake), najwyższy dopuszczalny poziom pozostałości (MRL – Maximum Residue Level) oraz maksymalna dawka jednorazowa (ARfD – Acute Reference Dose). W Polsce zasady korzystania ze środków ochrony roślin reguluje Ustawa o środkach ochrony roślin z 8 marca 2013 r.. Obowiązek stosowania zasad integrowanej ochrony roślin przez wszystkich profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin począwszy od dnia 1 stycznia 2014 r., wynika z postanowień art. 14 dyrektywy 2009/128/WE oraz rozporządzenia WE 1107/2009. Oprócz tego są oni zobowiązani w swoich działaniach postępować zgodnie z Kodeksem Dobrych Praktyk Rolniczych, jak również z Dobra Praktyką Ochrony Roślin.
| MIT: Aby pozbyć się pestycydów owoce i warzywa należy płukać w sodzie oczyszczonej lub occie.
Normy dotyczące stosowania środków ochrony roślin są bardzo ostre, a członkostwo w Unii Europejskiej dodatkowo zobowiązuje Polskę do przestrzegania i wdrożenia wysokich norm unijnych. Żywność jest więc stale badana w celu określenia poziomu szkodliwych substancji występujących zarówno na, jak i w produktach. Ta kontrola obejmuje również środki ochrony roślin.
W wielu źródłach, szczególnie internetowych, można ostatnio znaleźć porady dotyczące szczególnego procesu płukania warzyw i owoców, który rzekomo ma usuwać szkodliwe bakterie oraz środki ochrony roślin. Polega to na płukaniu produktów spożywczych w roztworach octu i/lub sody. W rzeczywistości takie procedury mogą uczynić więcej złego niż dobrego. Badania pokazują, że do usunięcia zanieczyszczeń, w tym drobnoustrojów, wystarczy dokładne umycie warzyw i owoców przed spożyciem pod bieżącą wodą. W zachowaniu higieny podczas przygotowywania posiłków niezwykle ważne jest także mycie rąk.
Jeśli środki ochrony roślin są prawidłowo stosowane, a dostawca przestrzega obowiązujących przepisów, to ich pozostałości nie mogą osiągnąć niebezpiecznego dla zdrowia poziomu. Znacznie bardziej należy się obawiać zanieczyszczeń powstałych w transporcie czy przy sprzedaży – ani producent, ani sprzedawca, ani my sami nie wiemy na przykład, kto i w jakim stanie zdrowia dotykał jabłek czy papryki w sklepie. Drobnoustroje przenoszone z rąk na jedzenie są znacznie niebezpieczniejsze niż jakiekolwiek środki chemiczne chroniące rośliny.
Niech więc najlepszą poradą będą słowa eksperta prof. dr hab. Jana Ludwickiego, eksperta w dziedzinie zdrowia publicznego – Wszystkie owoce i warzywa należy myć, ale nie w substancjach, które zepsują nam smak potrawy. Ocet czy soda oczyszczona nie mają wpływu na polepszenie jakości produktu. Trzeba myć w zwyklej wodzie, w ten sposób zmywamy pozostałości, które jak wiemy, są niewielkie.
| MIT: Pestycydy są produkowane i sprzedawane bez żadnej kontroli.
Proces testowania samej substancji czynnej jest długi i kosztowny, gdyż składa się z około 150 badań m.in. toksykologicznych, ekotoksykologicznych, skuteczności w różnych warunkach pogodowo-glebowych itd. Sposób wykonania tych badań jest również szczegółowo uregulowany. Każda następna faza życia produktu także podlega precyzyjnie określonym unijnym regulacjom. Wszystko po to, by zapewnić odpowiedni poziom bezpieczeństwa żywności, człowieka i środowiska. Jak to wygląda w praktyce? To 7 etapów cyklu życia środka ochrony roślin, podlegających restrykcyjnym regulacjom w trosce o bezpieczeństwo żywności, człowieka i środowiska, w którym żyje:
ETAP 1: Badania i rozwój
Szacuje się, że obecnie trzeba przebadać ok. 160 tys. nowych związków chemicznych, by znaleźć tę jedną substancję, która przejdzie wszystkie testy i wejdzie na rynek jako nowy środek ochrony roślin. Ta liczba pokazuje, jak gęste jest sito badań bezpieczeństwa, rozpisanych na lata. Prace badawcze obejmują przykładowo sprawdzanie różnych scenariuszy zachowania się danej substancji w środowisku. To daje pewność, że produkty dopuszczone na rynek spełniają najwyższe normy i są bezpieczne dla konsumenta i środowiska.
Na końcowym etapie rozwoju produktu/substancji czynnej badania służą celom rejestracyjnym. Tego typu badania mogą być prowadzone wyłącznie przez jednostki upoważnione, certyfikowane, pracujące zgodnie z normami jakości, takimi jak GLP i GEP (ang. Good Laboratory Practise – Dobra Praktyka Laboratoryjna, ang. Good Experimental Practise – Dobra Praktyka Eksperymentalna). Na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej badania skuteczności działania środka ochrony roślin mogą być prowadzone wyłącznie przez podmioty upoważnione przez Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa.
ETAP 2: Produkcja
Aby substancja czynna oraz zawierający ją środek ochrony roślin mogły być stosowane na terenie Unii Europejskiej, muszą zostać zatwierdzone przez odpowiednie organy. Środek ochrony roślin jest wprowadzany do obrotu i stosowany, jeśli uzyskał zezwolenie w danym państwie członkowskim zgodnie z Rozporządzeniem 1107/2009 WE, a substancje czynne środka zostały zatwierdzone na poziomie Unii Europejskiej.
Jednym z elementów podlegających weryfikacji podczas rejestracji środka oraz zatwierdzeniu substancji czynnej jest ich proces produkcji. W obu przypadkach producent przedstawia wyniki analizy składu jakościowego i ilościowego pięciu szarż substancji i środka. Ma to na celu potwierdzenie, że zawsze proces produkcyjny daje identyczny produkt końcowy pod względem czystości oraz zawartości składników oraz ich ilości. Proces musi być kontrolowany i powtarzalny, nawet jeśli produkcja odbywa się w kilku różnych fabrykach. Każda nowa fabryka musi zostać zgłoszona do kompetentnych organów rejestracyjnych na poziomie Unii Europejskiej. Jest to gwarancja skuteczności i bezpieczeństwa środków, producentom pozwala na oferowanie najwyższej jakości produktów, a jednocześnie na identyfikację środków podrobionych.
Produkcję i dalsze postępowanie ze środkami ochrony roślin, które nie uzyskały zezwolenia na stosowanie w Polsce, reguluje Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin wraz z późniejszymi zmianami (zwana dalej Ustawą o ś.o.r.). W Polsce zaś produkcja jest możliwa dodatkowo po uprzednim pisemnym zawiadomieniu o zamiarze produkcji Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa (WIORiN), właściwego ze względu na miejsce produkcji. Ich składowanie i przemieszczanie dopuszczalne są, jeśli są one przeznaczone do stosowania w innym państwie członkowskim, o ile środek ten uzyskał zezwolenie w tym państwie członkowskim, lub jeśli jest przeznaczony do stosowania w państwie trzecim. Składowanie i przemieszczanie należy również zgłosić pisemnie do lokalnego WIORiN z co najmniej 7-dniowym wyprzedzeniem.
Uzyskanie zezwolenia na sprzedaż środka nie kończy uważnego przyglądania się substancjom czynnym. Podlegają one cyklicznej, ponownej ocenie przez organy regulacyjne, zgodnie z rozwojem nauki. Sprawdza się m. in. czy jest możliwe zastąpienie ich nowszymi substancjami, o jeszcze lepszych parametrach bezpieczeństwa.
ETAP 3: Magazynowanie, transport, dystrybucja
Magazynowanie u producenta i u rolnika, jak również transport środków ochrony roślin, podlegają ścisłym regulacjom. Każdy produkt ma kartę charakterystyki, która szczegółowo opisuje zasady składowania i przewożenia oraz postępowania w przypadku niezamierzonego uwolnienia substancji do środowiska czy w razie pożaru. Te szczegółowe wytyczne są sformułowane w ustawie o przewozie towarów niebezpiecznych oraz w europejskiej umowie dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych ADR. Dodatkowo wszystkie opakowania, w których transportowane są środki ochrony roślin, muszą mieć certyfikat opakowań dla towarów niebezpiecznych oraz być zarejestrowane.
Zgodnie z Ustawą o ś.o.r. opakowania jednostkowe środków ochrony roślin wprowadzanych do obrotu muszą spełniać wymagania określone w zezwoleniu na wprowadzanie środka ochrony roślin do obrotu lub pozwoleniu na handel równoległy. Oznacza to, że materiał, z jakiego są wykonane, oraz pojemność opakowania muszą być odpowiednio dostosowane do zawartości i właściwości środka. Specyfikacja opakowań podlega weryfikacji Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Natomiast działalność gospodarcza w zakresie wprowadzania środków ochrony roślin do obrotu lub ich konfekcjonowania (pakowania, przepakowywania, etykietowania, przeetykietowywania) jest regulowana w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej i wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorców wykonujących taką działalność. Rejestr prowadzony jest przez Wojewódzkich Inspektorów Ochrony Roślin i Nasiennictwa.
Przedsiębiorca wykonujący działalność gospodarczą w zakresie obrotu środkami ochrony roślin jest obowiązany przechowywać w wydzielonym i odpowiednio oznaczonym miejscu środki ochrony roślin, którym upłynął termin ważności lub które z innych powodów nie są przeznaczone do zbycia.
Zgodnie z Rozporządzeniem 1107/2009 producenci, dostawcy, dystrybutorzy, importerzy oraz eksporterzy środków ochrony roślin muszą prowadzić i przechowywać przez co najmniej 5 lat dokumentację dotyczącą środków ochrony roślin (produkowanych, wwożonych, wywożonych, przechowywanych, stosowanych i wprowadzanych przez nich do obrotu). Dodatkowo Ustawa o ś.o.r. nakłada wymóg na przedsiębiorcę wykonującego działalność gospodarczą w zakresie obrotu takimi środkami, aby prowadził i przechowywał dokumentację w sposób umożliwiający określenie numeru partii i daty produkcji nabywanych i zbywanych środków. Dzięki takiemu nadzorowi konsumenci mogą być spokojni o bezpieczeństwo własne i środowiska.
ETAP 4: Integrowana ochrona roślin
System ten umożliwia uzyskanie plonów o najwyższych wartościach biologicznych i odżywczych oraz bezpiecznych dla zdrowia ludzi i środowiska. Produkty roślinne poddawane są ścisłej kontroli pod kątem pozostałości środków ochrony roślin, nawozów oraz innych substancji niebezpiecznych dla zdrowia.
Wszyscy profesjonalni użytkownicy środków ochrony roślin mają obowiązek stosowania zasad integrowanej ochrony roślin począwszy od dnia 1 stycznia 2014 r., wynikający z postanowień art. 14 dyrektywy 2009/128/WE oraz rozporządzenia nr 1107/2009.
ETAP 5: Odpowiedzialne stosowanie
Klient kupujący środek ochrony roślin znajduje przy nim etykietę z zaleceniami producenta dotyczącymi prawidłowego i bezpiecznego stosowania. Zalecenia te są wynikiem badań skuteczności i bezpieczeństwa, a przede wszystkim są dla użytkownika zobowiązaniem prawnym. W przypadku zastosowania produktu niezgodnie z etykietą odpowiedzialność za niewłaściwe działania spoczywa na samym stosującym. Rolnik stosujący preparat niezgodnie z etykietą traci zazwyczaj możliwość reklamowania działania środka. Choć prawo dopuszcza np. obniżanie dawek w stosunku do dawek etykietowych, użytkownik powinien być świadomy konsekwencji np. mniejszej skuteczności czy ułatwionego powstawania odporności u zwalczanych organizmów.
Stosowanie środków ochrony roślin wymaga użycia odpowiedniego sprzętu i odzieży ochronnej. Reguła ta dotyczy nie tylko samego momentu wykonywania zabiegu ochrony roślin, ale także czasu przygotowania do oprysku oraz utylizowania pustych opakowań. Rolnik jest zobowiązany również do stosowania się do przepisów: Ustawy o środkach ochrony roślin, Rozporządzenia 1107/2009 WE oraz innych przepisów prawa, takich jak rozporządzenia ministra właściwego do spraw rolnictwa. Określają one m.in.:
- szczegółowy sposób postępowania przy stosowaniu i przechowywaniu środków ochrony roślin (w tym przygotowywania do zabiegu ochrony roślin, postępowania z resztkami cieczy użytkowej po zabiegu, postępowania podczas czyszczenia sprzętu przeznaczonego do stosowania środków),
- obowiązek badania stanu technicznego opryskiwacza w Stacji Kontroli Opryskiwaczy oraz kalibracji opryskiwaczy,
- wymagania, jakie powinny spełniać miejsca lub obiekty, w których są przechowywane środki ochrony roślin (ustalające m.in. minimalne odległości od zbiorników wodnych i warunki fizyczne, np. temperaturę otoczenia),
- sposób ostrzegania o zamiarze przeprowadzenia zabiegu z zastosowaniem środków ochrony roślin, stwarzającego szczególne zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt lub dla środowiska
Treść etykiety środka ochrony roślin, będąca załącznikiem do pozwolenia na wprowadzenie środka ochrony roślin do obrotu, nakłada na rolnika obowiązek poinformowania, przed użyciem środka, wszystkie zainteresowane strony, które mogą być narażone na znoszenie cieczy roboczej i które zwróciły się o taką informację, np. pszczelarzy.
Zgodnie z Ustawą o ś.o.r. zabieg z zastosowaniem środków ochrony roślin, przeznaczonych dla użytkowników profesjonalnych, może być wykonywany przez osoby, które ukończyły odpowiednie szkolenie, tj. szkolenie w zakresie stosowania środków ochrony roślin, doradztwa dotyczącego środków ochrony roślin lub integrowanej produkcji roślin.
Zgodnie z Rozporządzeniem 1107/2009 rolnicy są zobowiązani do prowadzenia i przechowywania przez co najmniej 3 lata dokumentacji dotyczącej stosowanych przez nich środków ochrony roślin, zawierającej nazwę środka ochrony roślin, czas zastosowania i zastosowaną dawkę, obszar i uprawy, na których zastosowano środek ochrony roślin. Na żądanie właściwego organu udostępniają oni odpowiednie informacje zawarte w tej dokumentacji. W praktyce oznacza to, że każdy rolnik prowadzi ewidencję zabiegów, która może być przedmiotem kontroli WIORIN.
ETAP 6: Zagospodarowanie opakowań
Zgodnie z polskim prawem użytkownicy środków ochrony roślin sklasyfikowanych jako niebezpieczne, są zobowiązani do zwrotu opakowań po tych produktach, punkty sprzedaży zaś do ich przyjęcia, a producenci i importerzy – do zorganizowania systemu zbierania i zagospodarowania opakowań. Już w 2004 r. Polskie Stowarzyszenie Ochrony Roślin zorganizowało i do dziś nadzoruje System Zbiórki Opakowań PSOR. Zapewnia on odzysk, recykling i utylizację opakowań zgodnie z wymogami prawnymi. Uruchomieniu Systemu towarzyszyła kampania promująca 3-krotne płukanie opakowań („Płucz! Płucz! Płucz!”), edukująca użytkowników środków ochrony roślin na temat prawidłowego postępowania ze stężonym środkiem i jego opakowaniem.
Obecnie w systemie uczestniczy 4383 punkty sprzedaży. W roku 2020 zebrano ponad 2200 ton opakowań, co stanowi 67% masy opakowań wprowadzonych przez producentów. Czystość opakowań była i nadal pozostaje dla Systemu priorytetem. Zbiórka opakowań w ramach Systemu odbywa się według wysokich standardów jakościowych, w trosce o środowisko oraz bezpieczeństwo wszystkich osób uczestniczących w zbiórce, transporcie i zagospodarowaniu. Więcej informacji o Systemie znajduje się na stronie www.systempsor.pl.
ETAP 7: Utylizacja nadwyżki produktu
Nadwyżka produktów może powstać np. w wyniku pozostania cieczy użytkowej po zabiegu, umycia opryskiwacza, czy też przeterminowania środka ochrony roślin. Najważniejszą zasadą jest zapobieganie powstawania takiego rodzaju odpadów. Dlatego na etykiecie środka ochrony roślin zwraca się szczegółową uwagę na aspekt dokładnego ustalenia potrzebnej ilości cieczy użytkowej przed jej sporządzeniem. Kiedy do przygotowania oprysku zużywa się całą zawartość opakowania, powinno być ono 3-krotnie wypłukane, a popłuczyny należy wlewać do zbiornika opryskiwacza z cieczą użytkową i wykorzystać do oprysku. Gdy w zbiorniku opryskiwacza pozostanie ciecz użytkowa, trzeba ją rozcieńczyć i zużyć na powierzchni, na której przeprowadzono zabieg (jeśli to możliwe), lub unieszkodliwić w sposób zgodny z przepisami o odpadach. Oznacza to często, że niewykorzystany środek należy oddać do podmiotu uprawnionego do odbierania odpadów niebezpiecznych. Wszystkie te informacje znajdują się na etykiecie produktu.
| AKTUALNOŚCI
Nic tak nie cieszy latem, jak zbiór owoców i warzyw z własnego ogródka czy działki. Jednak letnie miesiące, oprócz radości ze zbiorów, niosą ze sobą [...]
Zrównoważone rolnictwo dąży do zachowania równowagi między produktywnością a ochroną środowiska. Dzięki technikom rolnictwa precyzyjnego, teledetekcji, mapowania pól i nowoczesnym opryskiwaczom możliwe jest precyzyjne, zrównoważone [...]
Dziś (7 czerwca) obchodzimy Światowy Dzień Bezpieczeństwa Żywności. W tym roku Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa oraz Światowa Organizacja Zdrowia zachęcają nas [...]
Pszczoła miodna pełni nieocenioną rolę w naszym ekosystemie rolniczym. Nie tylko zapyla nasze ulubione warzywa, ale korzystamy też z innych wytwarzany przez nią produktów: miodu, [...]
Współczesny rolnik to specjalista w wielu dziedzinach. Prowadząc gospodarstwo wykorzystuje więc różne narzędzia – każde z nich podlega innym regulacjom. Jednym z jego narzędzi pracy [...]
Zdrowie naszej planety oraz człowieka zależy od roślin. Z jednej strony pełnią one najważniejszą funkcję dla ekosystemu produkując 98 proc. tlenu, z drugiej w 80 [...]
Według FAO (Food and Agriculture Organization – Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa) 35 proc. masy żywności na świecie powstaje przy udziale zapylaczy[i]. [...]
Ponad 96% próbek żywności w Europie jest wolne od pozostałości środków ochrony roślin lub zawiera jedynie śladowe ich ilości – takie wnioski płyną z najnowszego raportu [...]
Obecnie na świecie, oprócz wzrastającej liczby ludności, stoimy w obliczu dwóch kluczowych wyzwań – kryzysu klimatycznego oraz kurczących się nieodnawialnych zasobów. Ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak [...]
Realizowana przez Polskie Stowarzyszenie Ochrony Roślin akcja "Pomagamy pszczołom bez lipy" prowadzona jest zarówno online, jak i stacjonarnie w całej Polsce. Ma ona na celu [...]
| NASZE INICJATYWY
System Zbiórki Opakowań PSOR
Nie wiesz, jak postępować z opakowaniami po środkach ochrony roślin? Sprawdź, jak działa System Zbiórki Opakowań PSOR.
Program Bezpieczne Stosowanie
Sprawdź, jak dbać o swoje bezpieczeństwo podczas pracy ze środkami ochrony roślin.
System Zbiórki Opakowań PSOR
Nie wiesz, jak postępować z opakowaniami po środkach ochrony roślin? Sprawdź, jak działa System Zbiórki Opakowań PSOR.
Program Bezpieczne Stosowanie
Sprawdź, jak dbać o swoje bezpieczeństwo podczas pracy ze środkami ochrony roślin.
Po stronie roślin
Pokazujemy skąd bierze się jedzenie na naszych stołach i jaką rolę w tym procesie odgrywa rolnik i jego praca oraz narzędzia, które wykorzystuje. Bądź z nami po stronie roślin!
