Bezpieczeństwo żywności to jeden z filarów zdrowia publicznego. Bezpieczny system żywnościowy tworzymy razem, poprzez przestrzeganie standardów na każdym etapie, od rolników i producentów, przez handel, aż po konsumentów. Możemy mieć powody do zadowolenia – Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) opublikował właśnie raport dotyczący pozostałości pestycydów w żywności za rok 2023. Wnioski są jednoznaczne: żywność w Unii Europejskiej jest bezpieczna. To szczególnie dobra wiadomość w kontekście Światowego Dnia Bezpieczeństwa Żywności, obchodzonego 7 czerwca.
Ostatni raport EFSA prezentuje wyniki dotyczące pozostałości pestycydów w ramach dwóch programów. W corocznym badaniu MANCP (Zintegrowany Wieloletni Plan Kontroli) przeanalizowano 132 793 próbek produktów roślinnych i zwierzęcych znajdujących się na rynku w Unii Europejskiej, Norwegii i Islandii w 2023 roku. 98 proc. z nich spełniało rygorystyczne normy Unii Europejskiej:
- w 58 proc. próbek nie wykryto żadnych pozostałości środków ochrony roślin (śor),
- 38,3 proc. zawierało mieszczące się w normach śladowe ilości pozostałości środków ochrony roślin.
Drugie badanie, EU MACP, prowadzone jest co trzy lata i dotyczy 12 najczęściej spożywanych produktów w UE, pochodzących z rynków krajowych oraz tych sprowadzanych z pozostałych krajów unijnych i rynków trzecich. Lista obejmująca ziemniaki, żyto, brązowy ryż, marchew, kalafiory, kiwi, paprykę (zieloną, czerwoną i żółtą), cebulę, pomarańcze, gruszki, suche fasole, wątrobę wołową i tłuszcz drobiowy, jest zawsze taka sama, co pozwala śledzić zmiany w wynikach w sposób reprezentatywny. Wyniki z 13 246 próbek wykazały, że aż 99 proc. spełniło bardzo rygorystyczne normy określone w przepisach.
– Wyniki raportu EFSA od lat potwierdzają, że żywność produkowana i dostępna w Unii Europejskiej jest nie tylko wysokiej jakości, ale przede wszystkim bezpieczna. To efekt wieloletniej pracy, ścisłych regulacji i odpowiedzialnego podejścia wszystkich uczestników łańcucha żywnościowego – od rolnika po konsumenta – mówi Małgorzata Bojańczyk, Dyrektor Generalna Polskiego Stowarzyszenia Ochrony Roślin.
Zanim trafi na rynek
Za bezpieczeństwo żywności odpowiadają wszyscy uczestnicy łańcucha żywnościowego. Działania podejmowane są już u rolnika – na polu uprawnym i w zagrodzie hodowlanej. Odpowiednie praktyki stosują również przetwórcy, przewoźnicy, sprzedawcy hurtowi i detaliczni. Każdy sklep spożywczy który odwiedzasz musi dbać m.in. o odpowiednie temperatury i sposób magazynowania żywności. Ale wiele zależy także od nas – konsumentów. To my jesteśmy ostatnim ogniwem w tym łańcuchu.
W Polsce czuwa nad tym Główny Inspektorat Sanitarny który bada produkty i informuje o szkodliwych składnikach, niewłaściwym opisaniu etykiet czy wycofaniu niebezpiecznych produktów z rynku. GIS w badaniach wspiera Inspektorat Weterynarii (który bada produkty pochodzenia zwierzęcego), Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (bada jakość produktów) oraz Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, która kontroluje m.in. czy rolnicy prawidłowo stosują środki ochrony roślin. Z kolei na gruncie europejskim dba o to Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), który przy pomocy instytucji państwowych (w Polsce wspomaga ją w tym GIS) systematycznie publikuje raporty dotyczące bezpieczeństwa żywności w całej Unii Europejskiej.
Środki ochrony roślin to obok leków najbardziej kontrolowana i uregulowana prawnie gałąź przemysłu chemicznego
Proces zatwierdzenia substancji czynnej na rynek Unii Europejskiej trwa średnio 12 lat i obejmuje ponad 150 różnego rodzaju badań. Te badania stanowią swego rodzaju weryfikację, którą pozytywnie przechodzi tylko jedna na ponad 160 tys. substancji. Substancje czynne środków ochrony roślin podlegają najostrzejszym regulacjom prawnym spośród wszystkich substancji chemicznych. Zawartość ewentualnych pozostałości regulowana jest za pomocą najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości (NDP, ang. MRL). W Unii Europejskiej wartości NDP są ustanawiane przez Komisję Europejską po przeprowadzeniu szczegółowej oceny z udziałem EFSA i państw członkowskich.
– Wartości NDP są ustanawiane z dużym marginesem bezpieczeństwa. Przy wyznaczaniu wartości NDP dla danej substancji, EFSA uwzględnia teoretyczne, największe jednorazowe/jednodniowe pobranie pozostałości tego pestycydu z danym produktem oraz teoretyczne długoterminowe pobranie pozostałości tej substancji wraz z innymi produktami pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Wartości NDP muszą z definicji być bezpieczne dla konsumenta. Większość z nich jest wielokrotnie niższa niż poziom, którego przekroczenie stanowiłoby potencjalne zagrożenie dla zdrowia konsumentów – wyjaśnia prof. Paweł Struciński, kierownik Zakładu Toksykologii i Oceny Ryzyka Zdrowotnego Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego.
Najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości (NDP) nie są więc standardami toksykologicznymi, a handlowymi, które oznaczają ustawowo dopuszczalny najwyższy poziom zawartości substancji, jaki może się znajdować wewnątrz lub na powierzchni nieprzetworzonych produktów surowych (w tym np. nieobranych ze skórki bananów czy pomarańczy) w efekcie prawidłowego zastosowania preparatu. Służą weryfikacji, czy dany środek ochrony roślin został zastosowany prawidłowo, czy też nie. – Niemniej stwierdzenie niezgodności z NDP skutkuje koniecznością wycofania partii produktu z obrotu, niezależnie od wyniku naukowej oceny ryzyka – wskazuje prof. Struciński. Dodaje przy tym: – W Polsce, oprócz raportów EFSA, dostępne są coroczne raporty NIZP PZH-PIB, w których analizowane są zagrożenia dla zdrowia konsumentów wynikające z pozostałości środków ochrony roślin w żywności dostępnej w handlu. Dokonywana jest szczegółowa analiza oceny ryzyka dla narażenia długoterminowego (w wersji „średniej” i przeszacowanej „95 precentyl”) , a każdy przypadek niezgodności z NDP analizowany jest pod kątem oceny ryzyka krótkoterminowego.
Czy warto stosować preparaty do pozbycia się pozostałości środków ochrony roślin?
Ozonowanie, płukanie w occie, w sodzie, mycie specjalnymi płynami – to tylko kilka wybranych metod, które rzekomo „pomogą nam się pozbyć pestycydów z żywności”. W rzeczywistości warzywa i owoce wystarczy umyć pod bieżącą wodą, aby pozbyć się niechcianych zanieczyszczeń. Żadnego uzasadnienia nie mają także pojawiające się w Internecie listy najmniej lub najbardziej zanieczyszczonych pestycydami produktów spożywczych. Bardziej należy się obawiać zanieczyszczeń powstałych w transporcie czy przy sprzedaży – ani producent, ani sprzedawca, ani my sami nie wiemy, kto i w jakim stanie zdrowia dotykał jabłek czy papryki w sklepie. Drobnoustroje przenoszone z rąk na jedzenie są znacznie niebezpieczniejsze niż jakiekolwiek środki chemiczne chroniące rośliny. Jeśli środki ochrony roślin są prawidłowo stosowane, a dostawca przestrzega obowiązujących przepisów, to ich pozostałości nie mogą osiągnąć niebezpiecznego dla zdrowia poziomu.
Najnowszy raport EFSA dotyczący 2023 roku, można pobrać na stronie:
https://www.efsa.europa.eu/en/news/pesticides-residues-food-whats-situation-eu
