Coraz mniej dostępnych środków chemicznych i rosnące wymagania prawne sprawiają, że biologiczne środki ochrony roślin zyskują na znaczeniu. Wpisują się w zasady integrowanej ochrony roślin, umożliwiają spełnienie wymagań niektórych ekoschematów i wspierają zrównoważoną produkcję. Działają jednak inaczej niż środki syntetyczne – aby były skuteczne, potrzebna jest odpowiednia wiedza i zrozumienie specyfiki ich działania.
Co to są biologiczne środki ochrony roślin?
W Polsce biologiczne środki ochrony roślin to preparaty oparte na żywych organizmach – takich jak bakterie, grzyby, wirusy czy nicienie. Ich zadaniem jest zwalczanie szkodników, chorób i chwastów w uprawach. Wiele z tych preparatów działa selektywnie, atakując tylko określone organizmy szkodliwe (agrofagi), chroniąc jednocześnie owady pożyteczne, w tym zapylacze.
Choć pojęcie „biologiczne środki ochrony roślin” jest powszechnie używane w branży, nie posiada ono formalnej definicji prawnej ani w Polsce, ani na poziomie Unii Europejskiej. W praktyce chodzi najczęściej o środki zawierające mikroorganizmy, które chronią rośliny przed organizmami szkodliwymi.
W Polsce tego typu preparaty zarejestrowane są jako środki mikrobiologiczne przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zanim trafią na rynek, muszą przejść pełną procedurę oceny skuteczności i bezpieczeństwa – taką samą jak chemiczne środki ochrony roślin.
Zarejestrowane produkty można łatwo sprawdzić w wyszukiwarce środków ochrony roślin na stronie Ministerstwa.
Jak działają biologiczne środki ochrony roślin? Przykład: Bacillus thuringiensis
Działanie środka biologicznego zależy od rodzaju zastosowanego mikroorganizmu. Jednym z najlepiej znanych przykładów jest Bacillus thuringiensis, stosowany od lat 60. XX wieku w ochronie warzyw, sadów i upraw leśnych przed szkodnikami. Ze względu na skuteczność i selektywność, preparaty na ich bazie stanowią dziś ok. 90 % światowego rynku bioinsektycydów[1].
Jak działa preparat na bazie Bacillus thuringiensis?
- Preparat zawiera przetrwalniki bakterii i toksynę (δ-endotoksynę).
- Owad (np. larwa motyla) zjada opryskany liść.
- W przewodzie pokarmowym toksyna się aktywuje, niszczy nabłonek jelita i prowadzi do śmierci owada w ciągu 24–48 godzin.
Zwalczane szkodniki to m.in.:
- tantniś krzyżowiaczek,
- bielinek kapustnik i rzepnik,
- stonka ziemniaczana,
- ćma bukszpanowa,
- omacnica prosowianka,
- owocówka jabłkóweczka.
Badania przeprowadzone przez Instytut Ochrony Roślin (IOR) wskazują, że zastosowanie Bacillus thuringiensis może ograniczyć uszkodzenia liści przez stonkę ziemniaczaną nawet o 78%.[2]
Prawidłowe stosowanie biologicznych środków ochrony roślin kluczem do sukcesu
Skuteczność środków biologicznych zależy w dużej mierze od prawidłowej aplikacji. Są to preparaty o specyficznym działaniu – wymagają dokładności i dostosowania do warunków polowych.
Co jeszcze warto wiedzieć?
- Zabieg w odpowiednim momencie
W przypadku zwalczania szkodników, zabieg najlepiej przeprowadzać, gdy większość szkodników znajduje się we wczesnym stadium rozwoju. Młode larwy są bardziej podatne na działanie preparatu. Regularne lustracje i korzystanie z serwisu Sygnalizacji Agrofagów to podstawa. - Precyzyjna aplikacja
Preparat musi zostać zjedzony przez szkodnika, dlatego ważne jest dokładne pokrycie liści z obu stron. - Rotacja szczepów i substancji czynnych
Długotrwałe stosowanie tego samego środka może prowadzić do powstawania odporności u szkodników. Dla utrzymania skuteczności warto stosować różne szczepy lub łączyć środki biologiczne z innymi metodami. Właściwy dobór preparatu i terminu zabiegu to klucz do skuteczności.
Więcej na temat prawidłowego i bezpiecznego stosowania biologicznych środków przeczytasz w tym artykule.
Dlaczego warto rozważyć biologiczną ochronę?
Stosowanie biologicznych środków ochrony stanowi konkretne korzyści dla upraw, środowiska i gospodarstwa.
- Krótki okres karencji
- Biologiczne środki ulegają szybszej biodegradacji niż środki chemiczne. To szczególnie ważne w uprawach, które zbiera się często i szybko – np. warzywach. Dzięki temu łatwiej zachować ciągłość zbiorów i jakość produktu.
- Wsparcie dla zdrowia roślin
Niektóre preparaty mikrobiologiczne poprawiają dostępność składników pokarmowych (np. wiążą azot, rozpuszczają fosfor) i zwiększają odporność roślin na stresy pogodowe oraz choroby. - Zastosowanie w różnych systemach uprawy
Sprawdzają się zarówno w rolnictwie ekologicznym, jak i konwencjonalnym. Można je też łączyć z metodami chemicznymi w ramach integrowanej ochrony. - Premie finansowe
Stosowanie środków biologicznych wpisuje się w ekoschemat „Biologiczna uprawa”, umożliwiający uzyskanie dodatkowych dopłat.
Biologiczne środki ochrony roślin to skuteczne narzędzie, które odpowiada na wyzwania dzisiejszego rolnictwa. Ich działanie jest potwierdzone badaniami, ale wymaga od rolnika nieco innego podejścia niż w przypadku środków chemicznych. Jeśli chcesz wprowadzić je w swoim gospodarstwie – zacznij od sprawdzonych, zarejestrowanych preparatów i ściśle przestrzegaj zaleceń producenta.
[1] Florczak L. (2024). Od bakterii do biopreparatu – Bacillus thuringiensis w ochronie roślin. Progress in Plant Protection, 64(4), 204–217. DOI: 10.14199/ppp-2024-020
[2] Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy (IUNG-PIB). Poradnik: Preparaty mikrobiologiczne dla roślin rolniczych. Puławy, 2023.
