20 lat temu producenci i importerzy środków ochrony roślin chcąc wziąć odpowiedzialność za odpady powstałe po wprowadzanych na rynek produktach zainicjowali powstanie Systemu Zbiórki Opakowań PSOR. Polskie Stowarzyszenie Ochrony Roślin jest właścicielem Systemu i nadzoruje jego prawidłowe funkcjonowanie. W ramach Systemu PSOR zbierane są opakowania po środkach ochrony roślin toksycznych i bardzo toksycznych dla organizmów wodnych lub ludzi. Czyste, trzykrotnie wypłukane opakowania należy przynieść do punktu sprzedaży, w którym zakupiono produkty. Z punktów sprzedaży opakowania odbierane są przez Operatora Systemu, a następnie przekazywane do recyklingu lub odzysku energetycznego.
O tym, jak postępować z odpadami w gospodarstwie rolnym oraz jak działa System Zbiórki Opakowań PSOR rozmawiamy z Anną Wittbrodt z firmy Remondis, Operatora Systemu PSOR.
PSOR: Opakowania po środkach ochrony roślin, środkach biobójczych, lekach czy rozpuszczalnikach, przepracowane oleje, zaschnięte farby, zużyte filtry, zanieczyszczone tkaniny, folie rolnicze, opony – lista odpadów, które powstają w gospodarstwie jest bardzo długa. Jakie odpady w gospodarstwach są najbardziej problematyczne dla rolników i dlaczego?
Anna Wittbrodt: Rolnik, podobnie jak każdy inny przedsiębiorca, musi odpowiednio zagospodarować odpady, które powstają w jego gospodarstwie. Jest ich wytwórcą, dlatego to na nim spoczywa obowiązek odpowiedniego postępowania z odpadami. Opakowania po środkach ochrony roślin może przekazać do zagospodarowania w łatwy i bezpieczny sposób wykorzystując System PSOR, który pokazuje w jaki sposób realizuje rozszerzoną odpowiedzialność producentów (ROP).
Z moich obserwacji wynika, że najbardziej problematyczne są opakowania po folii do sianokiszonki oraz big bagi po nawozach. Ich duża ilość i objętość sprawiają, że gospodarowanie nimi bywa trudne. Kolejnym rodzajem odpadów są m.in. filtry czy zaolejone puszki po farbach. Jednak rolnicy często korzystają z usług warsztatów i serwisów, gdzie przeprowadzane są za nich naprawy maszyn. W takich przypadkach to właśnie warsztat lub serwis odpowiada za odpady, które powstają w trakcie usługi.
Często otrzymujemy pytania od rolników dotyczące gospodarowania big bagami po nawozach, foliami czy siatkami do sianokiszonki oraz oponami. Natomiast w przypadku opakowań po środkach ochrony roślin mam wrażenie, że niemal 99% rolników wie, co z nimi zrobić – są one zwracane do punktów sprzedaży, co jest powszechnie praktykowane.
Ważnym aspektem w kontekście gospodarowania odpadami w rolnictwie jest także kwestia rejestracji w BDO (Baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami). Niezależnie od tego, czy rolnik jest zarejestrowany w BDO, czy nie, opakowania po środkach ochrony roślin zawsze powinien zwracać do punktu sprzedaży.
PSOR: A jak powinno się przechowywać odpady niebezpieczne w gospodarstwie?
Anna Wittbrodt: Odpady, szczególnie te zaliczane do niebezpiecznych, nie mogą być składowane bezpośrednio na glebie ani na otwartej przestrzeni. Muszą być przechowywane w specjalnie oznaczonych magazynach, które są do tego przeznaczone. Ważne jest, aby ewentualne pozostałości, takie jak resztki po środkach ochrony roślin, nie przedostawały się do gleby. Nawet jeśli pozostałości te wystąpią, nie mogą spływać do gruntu i nie mogą powodować miejscowych skażeń. Magazyn z betonową posadzką ułatwia bezpieczne przechowywanie odpadów, w tym zebranie takich resztek sorbentem, który można przekazać firmie mającej odpowiednie decyzje na zagospodarowanie takich odpadów.
PSOR: Czy można przechowywać różne rodzaje odpadów niebezpiecznych w tym samym miejscu?
Anna Wittbrodt: Jeśli mówimy o magazynie, to jak najbardziej, pamiętając oczywiście o segregacji, odpowiednich opakowaniach dla poszczególnych rodzajów odpadów (jak oleje, czyściwa, świetlówki, itp.) i wyznaczeniu miejsc na poszczególne ich rodzaje .
PSOR: Dlaczego tak ważne jest odpowiednie zagospodarowanie odpadów niebezpiecznych powstałych z działalności rolniczej i opakowań po środkach ochrony roślin?
Anna Wittbrodt: Odpowiednie postępowanie i zagospodarowanie odpadów niebezpiecznych ma kluczowe znaczenie przede wszystkim dla środowiska. Niewłaściwe przechowywanie odpadów niebezpiecznych może prowadzić do skażeń miejscowych oraz stwarzać ryzyko przypadkowego kontaktu z takimi odpadami. Magazyny powinny być zabezpieczone przed dostępem osób trzecich. Opakowania po substancjach niebezpiecznych zawsze należy utylizować przekazując je do uprawnionych do tego podmiotów. Nie można tworzyć dzikich składowisk, ponieważ po latach trudno będzie się pozbyć takich odpadów, a ich utylizacja może stać się kosztowna i ryzykowna. Zdarza się, że rolnik kupuje gospodarstwo, w którym znajduje się góra nieznanych odpadów. Taka sytuacja znacznie utrudnia ich zagospodarowanie, a zabezpieczenie pracowników przed kontaktem z tymi materiałami jest trudniejsze. Dlatego warto działać na bieżąco, zgodnie z przepisami, które przewidują maksymalnie 3 lata na zagospodarowanie odpadów niebezpiecznych.
PSOR: Gdzie należy oddać odpady niebezpieczne i co się później z nimi dzieje?
Anna Wittbrodt: Opakowania po środkach ochrony sklasyfikowanych jako niebezpieczne należy oddać do sklepu, najlepiej tego, w którym kupiło się te produkty. Pozostałe odpady niebezpieczne muszą zostać przekazane firmie posiadającej odpowiednie zezwolenia na transport i zagospodarowanie tych odpadów. Rolnik nie może oddać ich do gminnych PSZOK-ów, ponieważ działalność PSZOK-ów opiera się na podatkach, które płacimy jako mieszkańcy danej gminy. Chyba, że gmina rolnicza uwzględnia w podatkach taki serwis dla swoich rolników. W innym przypadku rolnicy, tak jak inni przedsiębiorcy, muszą zagospodarować te odpady, korzystając z usług odpowiednich firm. Większość opakowań po środkach ochrony roślin trafia z PSZOK-ów do odzysku lub unieszkodliwienia, dlatego lepiej oddawać je do sklepów zarejestrowanych jako Punkty Odbioru Opakowań w Systemie PSOR. W ramach Systemu PSOR opakowania odbierane są przez nas ze sklepów i przekazywane do recyklingu.
PSOR: Gdzie szukać informacji, w jaki sposób postępować z odpadami niebezpiecznymi?
Anna Wittbrodt: W przypadku opakowań po środkach ochrony roślin, wszystkie informacje są na stronie Systemu PSOR. Jest także ustawa o odpadach, w której można znaleźć informacje, w jaki sposób z nimi postępować. W Internecie znajdziemy bez problemu kontakt do profesjonalnych firm zajmujących się odbiorem odpadów niebezpiecznych. Warto również odwiedzić strony internetowe gmin. Często można znaleźć tam informacje o firmach działających w danym rejonie, które posiadają odpowiednie zezwolenia na odbiór i zagospodarowanie odpadów.
PSOR: W przypadku opakowań po zużytych środkach ochrony roślin sprawa jest prosta – puste, trzykrotnie wypłukane opakowania rolnik oddaje do sklepu. A co należy zrobić z niewykorzystanymi resztkami środków ochrony roślin lub z produktami przeterminowanymi?
Anna Wittbrodt: Oczywiście najlepiej jest w ogóle takich odpadów nie wytwarzać, zapobiegać ich powstawaniu. Jednak, jeśli rolnik już kupił za dużo środków, które później się przeterminowały, koszty zagospodarowana takich odpadów spoczywają na nim. Sytuacja wygląda tak samo jak w przypadku gospodarstw domowych, gdy kupimy zbyt dużo, np. farby lub innego produktu. W takiej sytuacji rolnik jest zobowiązany do zgłoszenia się do firmy, która zajmuje się odbiorem odpadów niebezpiecznych.
PSOR: Co zrobić, jeśli sklep odmówi przyjęcia pustych opakowań?
Anna Wittbrodt: Kiedy trafia do nas rolnik i mówi, że nie chcą mu przyjąć opakowań, nasze pierwsze pytanie brzmi: „Dlaczego odmówili?” Istnieje kilka możliwych przyczyn. Czy opakowania nie zostały odpowiednio opróżnione, wypłukane i wysuszone? Sklep ma obowiązek nieprzyjmowania nieumytych opakowań. Jeśli rolnik przyniesie resztki przeterminowanych środków, sklep nie może ich przyjąć, bo to mogłoby być potraktowane jako nielegalne zbieranie przez niego odpadów. W takiej sytuacji sklep naraża się na ryzyko kontroli, a w przypadku nieprawidłowości, odpowiedzialność spada na niego.
Czasami problem może polegać na tym, że sklep ma za dużo odpadów, brakuje miejsca w magazynie i czeka na odbiór. W takich sytuacjach to wówczas Operator musi zweryfikować problem. Należy pamiętać, że System PSOR to system zbiórki pustych opakowań i nie obejmuje innych odpadów. Jeśli opakowania są opróżnione i wypłukane, sklep ma obowiązek ich przyjęcia. W razie uchylania się od takiego obowiązku rolnicy mogą zgłosić taki sklep do WIOŚ (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska), ponieważ nieprzyjęcie opakowań stanowi złamanie obowiązku ustawowego. Rolnik jest zobowiązany do zwrotu opakowań do punktu sprzedaży, a sprzedawca – do ich przyjęcia, jeśli sprzedaje środki ochrony roślin. Sklep nie może odmówić, chyba że opakowania są nieodpowiednio przygotowane.
Obecnie, zgodnie z przepisami, PIORiN (Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa) nie zezwala na sprzedaż środków ochrony roślin, jeśli sklep nie posiada umowy na odbiór pustych opakowań.
PSOR: W jaki sposób sklepy zajmujące się sprzedażą środków ochrony roślin mogą dołączyć do Systemu Zbiórki Opakowań PSOR?
Anna Wittbrodt: Zapraszamy do skorzystania ze strony internetowej https://systempsor.pl/sprzedawcy/ gdzie można szybko i wygodnie przejść przez proces weryfikacji. Podczas rejestracji należy podać wszystkie niezbędne dane, które będą potrzebne do zawarcia umowy. Na podany adres e-mail wysyłamy umowę. Cała procedura może zostać zakończona nawet w ciągu jednego dnia.
PSOR: Co sklep zyskuje dołączając do Systemu PSOR?
Anna Wittbrodt: Często tłumaczę sprzedawcom, że klienci, którzy oddają opakowania, wracają do sklepu po raz kolejny. To działa na zasadzie wzajemności – sprzedajesz środki, a w zamian przyjmujesz opakowania.
Rolnikom rekomenduję, aby zawsze przy zakupie dopytywali o to, co zrobić z opakowaniami. Czasem tanie, okazyjne zakupy przez Internet mogą oznaczać, że później zwrot opakowań do sprzedawcy będzie zbyt dużym obciążeniem dla rolnika i trzeba będzie szukać innego sklepu – stacjonarnego.
Z perspektywy sklepu najważniejsze jest to, że wypełnia on ustawowy obowiązek, a my zapewniamy odbiór i dostarczamy specjalne bezpłatne worki, w których sprzedawcy gromadzą i przechowują opakowania. Włączenie się do Systemu PSOR również nic nie kosztuje – worki, plakaty informacyjne, ulotki i usługa odbioru są bezpłatne.
PSOR: Jak przebiega proces odbioru opakowań z punktów sprzedaży i jak często on się odbywa?
Anna Wittbrodt: Częstotliwość odbioru opakowań zależy od tego, ile ich dany punkt sprzedaży przyjmuje. Mniejsze sklepy często potrzebują odbioru raz w roku, gdy zgromadzą np. jeden worek opakowań. Z kolei duże hurtownie mogą mieć potrzebę comiesięcznego odbioru znacznie większych ilości.
W szczycie sezonu zbiórka może się nieco wydłużyć. Dzieje się tak zwłaszcza przed żniwami, gdy rolnicy mają moment spokoju przed zbiorami. W takich okresach mogą pojawić się opóźnienia, ale zawsze dążymy do jak najszybszego odbioru, aby nie generować problemów dla sklepów.
PSOR: Co się dzieje z zebranymi w ramach Systemu PSOR opakowaniami?
Anna Wittbrodt: Zebrane opakowania najpierw trafiają do naszych magazynów, następnie stamtąd są transportowane do instalacji przetwarzających. Istnieją dwa główne sposoby ich zagospodarowania: recykling i odzysk energetyczny. Recykling to najbardziej efektywny sposób, pozwalający na ponowne wykorzystanie surowca. Wymaga jednak zachowania odpowiedniego reżimu technologicznego i zasad bezpieczeństwa. Znakomita większość opakowań jest poddawana recyklingowi. W ubiegłym roku było to aż 92% zebranych opakowań. Natomiast odzysk energetyczny polega na przekształceniu odpadów w energię, bez konieczności składowania, co jest istotne, ponieważ opakowania po środkach ochrony roślin są klasyfikowane jako odpady niebezpieczne.
PSOR: Jakie produkty powstają w wyniku przetworzenia opakowań?
Anna Wittbrodt: W Polsce z recyklingu opakowań po środkach ochrony roślin produkuje się m.in. rury osłonowe do światłowodów. Na świecie istnieją także inne metody zagospodarowania tych odpadów, a w najbliższym czasie mogą zajść zmiany również w Polsce, ze względu na nowe rozporządzenie unijne. Nowe przepisy będą wymagały, aby opakowania zawierały pewien procent regranulatu, czyli materiału pochodzącego z recyklingu. W pierwszych latach wymagany procent będzie stosunkowo niski, ale z czasem wzrośnie, co ma na celu zmniejszenie ilości odpadów. W przyszłości przewidujemy wbudowywanie takiego regranulatu w opakowania środków ochrony roślin. Wykorzystywanie surowców wtórnych to jedyny sposób na ograniczenie zużycia surowców, a tworzywa sztuczne mają tę zaletę, że można je wielokrotnie przetwarzać. Należy to robić tak długo, jak jest to technicznie możliwe.
PSOR: Dziękujemy za rozmowę!
W 2024 roku System PSOR obchodzi swój jubileusz. Dlatego przygotowaliśmy raport “Bezpieczeństwo i odpowiedzialność – gospodarka opakowaniami po środkach ochrony roślin. 20 lat Systemu PSOR”. Znajdziesz w nim informacje o tym jak działa System PSOR, jak wygląda droga opakowania od momentu produkcji do zagospodarowania oraz jakie opakowania oddasz w ramach Systemu. Raport „Bezpieczeństwo i odpowiedzialność – gospodarka opakowaniami po środkach ochrony roślin. 20 lat Systemu PSOR” można przeczytać TU
Więcej o Systemie Zbiórki Opakowań PSOR na: www.systempsor.pl.
